'Amerikaanse Overdosis': een documentaire van Björn Soenens

De epidemie treft niet alleen daklozen of werklozen of mensen met een uitzichtloos bestaan. Het zijn leraren, piloten, politiemensen, brandweerlui, advocaten, bankiers. Het is iedereen. Ongeveer 200 mensen per dag sterven aan heroïne, fentanyl of oxycodone.

De programmakers gingen praten met slachtoffers en hulpverleners.

De documentaire wordt uitgezonden op donderdag 15 augustus om 20.05 uur in de plaats van 'Terzake'.

De telefoon van de alarmcentrale rinkelt in Plymouth, Massachusetts, een stad van vijftigduizend inwoners. 'Ik heb een ziekenwagen nodig. Mijn zoon ademt niet meer. Hij is wit uitgeslagen. Mijn god, hij is dood!'. Elke dag rinkelt de telefoon enkele keren met zo’n dramatische noodoproep na een overdosis. Het Good Samaritans ziekenhuis telt drie overdoses per dag. 'In het ziekenhuis aan de andere kant nog eens drie', zegt dokter Kenneth Lawson.

'Het is niet enkel in gebieden waar je het zou verwachten. Het treft iedereen: de rijken, de middenklasse, de armen, het maakt geen verschil', vertelt Charlie in zijn patrouillewagen. Charlie Delaure werd twee jaar geleden omgeschoold van reguliere politiedetective naar eerstelijnshulpverlener na een overdosis. Welkom in de drugcrisis. Een Amerikaanse tragedie.

Belgische connectie
Het waren grote farmabedrijven die de crisis midden jaren ‘90 van de vorige eeuw deden losbarsten, door agressieve marketing voor opiaten: doeltreffende maar zware pijnstillers voor chronische pijn. Politieagent Bill Paterson rijdt Soenens en Wallis rond door de bosrijke middenklassenwijken van East Bridgewater in Massachusetts. Het is een kleine gemeente van 15.000 inwoners. 'Dit kan iedereen overkomen', zegt Bill. 'Een jong persoon loopt een sportblessure op en krijgt pijnstillers. Die persoon raakt gewend aan die pijnstillers. Plots is er afhankelijkheid. Je kan niet meer zonder. Je bent snel verslaafd.'

Echt dodelijk werd de epidemie toen ook fentanyl opdook. Fentanyl is in oorsprong een extreme pijnstiller – ooit uitgevonden door Janssen Pharmaceutica in het Belgische Beerse - die wordt gebruikt voor ondraaglijke pijnen bij stervende kankerpatiënten. Fentanyl is vijftig keer krachtiger dan heroïne, en honderd keer straffer dan morfine. Als dat spul vermengd geraakt met heroïne, dan ben je reddeloos verloren. Fentanyl is al in uiterst kleine dosissen fataal, 1 gram volstaat. Het synthetische goedje – vaak gemaakt in clandestiene labs met goedkope chemicaliën - komt tegenwoordig via Mexico of China naar Amerika.

Per ongeluk verslaafd
Veel overdoses door fentanyl zijn onbedoeld. Accidental OD’s. Druggebruikers beseffen niet wat in hun bloedbaan terechtkomt, ze weten niet dat hun heroïne of cocaïne vermengd is geraakt met fentanyl. Neem nu Scott Anderson. Björn Soenens ontmoet hem in een leslokaaltje van de politie in Plymouth. Hij is net een week of vier drugvrij. Hij bestal talloze vrienden en familieleden om aan drugs te geraken. Hij nam de afgelopen jaren zo’n 70 keer een overdosis. 70 keer! 'Adembenemend, ik weet het', zegt Scott, een man van 37 die eruitziet als een Viking: overal tatoeages, een bonkige kop, hard en snel geleefd. Hij had een transportbedrijf, maar verloor het door zijn druggebruik. Fentanyl veroorzaakte de meeste van zijn overdoses.

Scott beschrijft hoe dat is, afhankelijk zijn van drugs, niet meer zonder kunnen. 'De roes die ik zoek, is er één waarbij ik met één voet op de grond sta, en met de andere voet in mijn doodkist. Een roes die ik misschien niet overleef. Dat is waar ik van hou…' Ook bij Scott begon het simpel, met een sportblessure. Pijnstilling na een enkeloperatie maakte van hem een drugvogel voor de kat.

Hillbilly heroin
Purdue Pharma is de producent van de befaamde pijnstiller OxyContin, ook wel eens hillbilly heroin genoemd, naar de bewoners van onder meer Kentucky en West Virginia. OxyContin kwam in 1996 op de markt als pijnstiller. De pijnstiller was zo krachtig (dubbel zo krachtig als morfine) dat vele mensen er snel aan verslaafd geraakten. OxyContin wordt gezien als de aanstoker van de drugepidemie die sindsdien woedt in de Verenigde Staten. Hele dorpen en stadjes werden overspoeld door pillenfabrieken vol opioïde pijnstillers.

Purdue Pharma maakte enorme promotie voor zijn pijnstiller bij dokters en consumenten. Dokters kregen snoepreizen, seksuele gunsten of allerhande andere bonussen toegestopt. Daardoor werd het middel veel en veel vaker voorgeschreven dan nodig, ook voor aandoeningen die niet eens zo’n krachtige pijnstilling behoeven. Zo raakten heel veel mensen heel snel verslaafd, bijvoorbeeld na het trekken van een tand, of na de behandeling van lage rugpijn.

Onlangs protesteerde een groep verslaafden en ex-verslaafden tegen de Sacklers, de eigenaars van Purdue.  Nan Goldin, een beroemde New Yorkse fotografe, raakte zelf verslaafd aan Oxycontin na een polsblessure. Zij vindt dat de Sacklers moeten worden beschouwd als drugdealers, en dat ze daarom in de gevangenis thuishoren.

Dweilen met de kraan open
Het valt op hoe dokter Ken Lawson uit Brockton, Massachusetts de fouten van de medische sector ootmoedig toegeeft: 'Als we de tijd zouden kunnen terugdraaien, zouden we de dingen anders doen. Er is veel misgegaan. We hebben vertrouwd op medische studies die achteraf puur bedrog bleken. Ik denk dat iedereen in de medische wereld voelt dat ook wij veel boter op ons hoofd hebben…'

Agent Bill Paterson blijft een beetje hoopvol. Ook al komt hij elke dag in huizen na een zoveelste oproep na een overdosis, hij vindt het goed dat het probleem eindelijk bespreekbaar is. Hij vindt het een stap vooruit dat verslaafden niet meer meteen als misdadigers in de gevangenis worden gegooid. 'We kunnen het probleem niet oplossen met arrestaties, we moeten die mensen behandelen.'

De documentairemakers gingen zelf mee op huisbezoek met Anne Marie Winchester. Ze doet dat meestal één dag na de overdosis van de betrokken persoon. Dit keer gaat ze langs bij een 34-jarige vrouw in een sociale wijk. De vrouw is radeloos en huilt. Ze kan niet voor haar eigen kind zorgen, ze heeft geen partner, en haar broer spreekt niet eens meer tegen haar. Haar moeder - die haar kind in huis heeft genomen - lijdt intussen ook aan ongeneeslijke longkanker. Het leed voor de jonge vrouw is bijna ondraaglijk. 'Ik zit ook nog een keer aan de kalmeermiddelen. Als ik die combineer met andere drugs sterf ik iedere keer', snikt ze. Ze sukkelt van de ene overdosis naar de andere, tot het misschien een keer fataal wordt. Twee maanden na de opnames voor de documentaire stierf de jonge vrouw na een nieuwe overdosis.

Wondermiddel
Hulpverleners hebben de laatste jaren altijd een wondermiddel op zak. Narcan. Jason Flynn ziet als eerstelijnshulpverlener bij de politie van Plymouth in Massachusetts elke dag het wonder van de Narcanspray: 'Van de bijna 90 procent van de overdoses die we bestrijden met Narcan, hebben de betrokkenen het overleefd. Stel je voor hoe veel meer doden er zouden zijn zonder Narcan.'

Narcan – de merknaam voor een spray die naloxone bevat, de stof die als antidotum werkt tegen een overdosis opioïden zoals heroïne- draait dus de effecten van die overdosis terug. Iemand die dood lijkt, kan je terug tot leven wekken, door een neusspray toe te dienen.

Verloren generatie
Maar intussen sterven de mensen bij bosjes. Neem nu Mary Peckham. Mary verloor haar enige zoon in 2012. 'Matthew stierf door een overdosis van cocaïne en heroïne. Hij was maar 18 maanden verslaafd. Zijn verslaving begon met Percocet-pijnstillers, voorgeschreven na het rekken van een tand. Daarna liep het snel uit de hand. We hadden het niet eens door.'

Mary schreef een brief naar de vorige presidenten Bush en Obama. Nooit kreeg ze antwoord. Van Trump wel. 'Van de president kregen duizenden moeders die schreven een persoonlijke brief terug. Een brief die ook de namen van onze kinderen vermeldt. Hoe Trump en Melania de drugcrisis als een prioriteit zien. Dit is de eerste president die ooit heeft geluisterd.'

De drama’s zijn vreselijk. Jason, drugsagent en hulpverlener: 'Vorige week nog spraken we met een moeder die op twee jaar tijd twee van haar zonen verloor. Er zijn talloze getroffen gezinnen.'

Er bestaan buurten waar kinderen, kleinkinderen en grootouders samen een spuit zetten. Almaar meer kinderen geraken in de pleegzorg omdat één of beide ouders verslaafd zijn. Het aantal gebroken gezinnen is niet meer te tellen. Het is in Amerika veel makkelijker om high te worden dan om hulp te krijgen. Mary spreekt recht uit haar hart, na de dood van haar zoon Matthew: 'Dit moet gewoon stoppen. We verliezen een hele generatie.'

'Amerikaanse Overdosis', donderdag 15 augustus om 20.05 uur op Canvas.