Nieuw op Eén: 'Ten Oorlog. De bevrijding van Vlaanderen'

Hij volgt het spoor van de soldaten die Vlaanderen bevrijd hebben en praat onderweg op zijn typische manier met de allerlaatste getuigen uit die bewogen periode.

De bevrijding lijkt eerst erg vlot te verlopen, maar loopt dan vast aan de Schelde. Het kost de geallieerden veel bloed, zweet en tranen om de toegang tot de haven van Antwerpen in handen te krijgen. Maar ook na de bevrijding volgen er nog maanden van angst en leed wanneer vliegende bommen terreur zaaien in onze steden.

De getuigenissen, herinneringen en ervaringen die Arnout vastlegt, zijn even aangrijpend als verrassend. Zowel bekende als minder bekende verhalen komen aan bod.

Naast de reeks is er ook een boek, met nog meer info, getuigenissen en veel foto's.

'Door met deze laatste getuigen te praten, voelde ik beter welk bloed er door mijn aderen stroomde, voelde ik me inniger verbonden met mijn grootouders en de oorlogsverhalen die in mijn familie de ronde deden. Hun geschiedenis is tenslotte ook mijn geschiedenis, hun verhaal werd wat meer mijn verhaal', aldus Arnout Hauben.

De Tweede Wereldoorlog kennen we niet alleen uit de geschiedenislessen. Bijna allemaal hebben we ooit wel verhalen gehoord van onze ouders, grootouders of overgrootouders die de oorlog hebben meegemaakt. Daardoor leeft die oorlog ook een beetje door in ons: als een schrikbeeld dat ons moet waarschuwen om niet dezelfde fouten te maken, maar ook als toonbeeld van de moed en de kracht van onze voorouders.

'Oorlog gaat uiteraard over meer dan legers en soldaten die elkaar bekampen', zegt Arnout Hauben. 'Het gaat over mensen die in moeilijke en verwarrende tijden boven zich uitstijgen. Hoe vaak zeggen we niet over onze eigen ouders of grootouders dat ze anders zijn omdat ze de oorlog nog hebben meegemaakt, dat ze sterker en weerbaarder zijn?  Tijdens mijn tocht ontmoette ik 75 jaar na datum de laatsten die nog overblijven van die supersterke oorlogsgeneratie. Het zijn mensen als mijn grootouders, die krachtig en optimistisch in het leven staan, maar in die paar jaar oorlog veel meer hebben meegemaakt dan ik waarschijnlijk in een heel leven. Door met deze getuigen te spreken, voelde ik ook beter welk bloed er door mijn aderen stroomde, voelde ik me inniger verbonden met mijn grootouders en de oorlogsverhalen die in mijn familie de ronde deden. Hun geschiedenis is tenslotte ook mijn geschiedenis, hun verhaal werd wat meer mijn verhaal.'

Voor Arnout vormt 'De bevrijding van Vlaanderen' het sluitstuk van zijn 'Ten Oorlog'-project. Na reeksen over de internationale schaal van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog, en een aantal specials bleef hij deze keer dicht bij huis: 'Het heeft me de ogen geopend omdat mijn tocht het oorlogsleed zo tastbaar,  zichtbaar en hoorbaar maakte. In mijn DNA zit deze oorlog diep verankerd, net zoals in dat van mijn kinderen. Ik ben vast niet de enige die dat zo aanvoelt. Natuurlijk zijn er vrolijke verhalen over met bloemen versierde tanks en kussende meisjes en soldaten als het over de bevrijding gaat, maar die vrijheid werd ons zeker niet in de schoot geworpen. Dat weet ik nu wel zeker.'

Aflevering 1: De roes van de bevrijding
Arnout reist in het kielzog van de bevrijders van Vlaanderen. Begin september rukken de geallieerden in sneltempo op richting Brussel en Antwerpen. Het zijn onvergetelijke dagen van vreugde, hoop en feest. Maar op sommige plaatsen hangen de mensen enkele uren te vroeg de vlaggen buiten….

Arnout zijn tocht start aan de Frans-Belgische grens waar de geallieerden op 2 september 1944 het grensdorpje Rongy veroveren. Hij volgt het spoor van het Tweede Britse leger, waar ook de Brigade Piron deel van uitmaakt. Dat is een groep Belgische soldaten die in Normandië hebben meegevochten, België bevrijden en nadien ook strijden in Nederland. De bevrijding gaat gepaard met feest en vreugde. De bevrijders delen chocolade en sinaasappels uit en krijgen in ruil tomaten van de euforische bevolking. De verhalen van deze dagen zijn buitengewoon hoopvol: Vlaamse meisjes worden verliefd op de buitenlandse helden, triomftochten trekken door de Vlaamse straten en overal klinkt er muziek van bevrijdingsorkesten.

Maar de aftocht van de Duitsers verloopt niet altijd zonder problemen. Op enkele plaatsen houden de Duitsers nog lelijk huis. Arnout trekt verder naar Oudenaarde, waar de Duitsers in het nabijgelegen kasteeldomein Calmont enkele weken voor de bevrijding waren gestart met de installatie van een lanceerplatform voor hun beruchte V1-bommen. Er lagen een 80-tal V1-bommen klaar om afgevuurd te worden. Wanneer de geallieerden sneller dan voorzien Oudenaarde naderen, vinden de Duitsers er niets beter op dan al de bommen op te blazen. Het kasteel van Calmont wordt herleid tot een ruïne.

De opdracht van de geallieerden was duidelijk: zo snel mogelijk Antwerpen bevrijden en haar strategisch belangrijke haven veiligstellen. Arnout volgt hun route en houdt halt in Wijnhuize, een deelgemeente van Herzele in Oost-Vlaanderen. Op 3 september 1944 wordt er feest gevierd. Het hele dorp is samengekomen om de Engelse bevrijders te verwelkomen. Een nietsvermoedende groep terugtrekkende Duitsers botst op het kruispunt van Wijnhuize op de Engelsen en de feestvierende massa. Een vuurgevecht breekt uit en het hele kruispunt wordt vernietigd.

Op 3 september wordt Brussel bevrijd. Daarna vervolgen de bevrijdingstroepen hun weg richting Antwerpen. Arnout stopt aan het fort van Breendonk waar de Duitsers slechts enkele dagen voor de bevrijding de laatste gevangenen op treinen zetten richting naziconcentratiekampen in Duitsland. Arnout eindigt het eerste deel van zijn tocht in Antwerpen. Op 6 september 1944 nemen de geallieerden de strategische haven van Antwerpen in.

Enkele laatste getuigen in de eerste aflevering:

Jean Martial, 97 jaar
Jean Martial maakt tijdens de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Belgische Brigade Piron. Hij komt via Rongy België binnen op 3 september 1944 en maakt de bevrijding van Brussel vanop de eerste rij mee. Tijdens de bevrijdingsfeesten in Brussel leert hij zijn echtgenote kennen

Denise Leyman, 94 jaar
Denise Leyman woonde 75 jaar geleden op het kasteeldomein  Calmont in Kluisbergen. Ze is de dochter van de tuinman van het kasteel. Wanneer de Duitsers de kasteelheren van het domein verdrijven om er een lanceerinstallatie voor V1-bommen te bouwen, mogen de tuinman en zijn gezin in het bijgebouw blijven wonen. Zo ziet ze de Duitsers de V1-bommen aanvoeren en is ze ook niet ver uit de buurt wanneer de Duitsers op 3 september 1944 besluiten  hun voorraad V1-bommen op te blazen.

José (Josepha) Velge, 83 jaar
José is 7 jaar oud wanneer haar vader op zijn radio hoort dat de bevrijders op komst zijn. Ze rept zich met haar vader naar de grote markt van Antwerpen waar een uitzinnig feest losbarst wanneer de eerste tanks de markt oprijden. Als dochter van een Britse moeder kan zij de bevrijders in hun taal verwelkomen. Voor ze het weet, hijst een soldaat haar op een tank om haar vol op de mond te kussen.

Aflevering 2: De strijd om het water
Arnout vertelt in deze aflevering het verhaal van de vergeten slag om Geel, het Bastogne van Vlaanderen. Twee weken lang strijden de geallieerden in de stad van huis tot huis. Op de markt gaat Arnout op zoek naar de allerlaatste getuigen van die donkere oorlogsdagen. Langs het Albertkanaal reist Arnout richting de kust en de monding van Schelde, die 75 jaar geleden bloedrood kleurde.

Arnout start zijn tocht aan het Albertkanaal in Geel. Tijdens de Slag om Geel sneuvelen 1000 soldaten en 140 burgerslachtoffers. Het centrum van de stad is tot puin herleid. Het is de bloedigste veldslag tijdens de bevrijding van Vlaanderen. Door de veteranen wordt de slag ook wel de vergeten Slag om Geel genoemd. Ondanks de zware tol die de stad Geel moet betalen, heeft deze gebeurtenis geen plaats gekregen in ons collectief geheugen.

Enkele dagen na het einde van de Slag om Geel start de Slag om de Schelde. Arnout trekt naar Sint-Laureins, aan het Leopoldkanaal. De Antwerpse haven werd begin september 1944 al bevrijd, maar de toegang tot de haven, de Scheldemonding is nog altijd in handen van de Duitsers. Daardoor kunnen de geallieerde schepen de haven niet bereiken en komt de bevoorrading van het bevrijdingsleger in de problemen. In Sint-Laureins moeten de Canadezen het Leopoldkanaal oversteken om de zuidelijke oever van de Scheldemonding in handen te krijgen. Het wordt een zware strijd. Tegenover elke Canadees staan drie Duitsers.

Daarna trekt Arnout door naar het laatste stukje bezet Vlaanderen. Het is pas nadat de geallieerden de zuidelijke Scheldeoever hebben veroverd dat Knokke, Heist en Zeebrugge kunnen bevrijd worden. Op 3 november 1944 is het dan zo ver. Heel Vlaanderen is bevrijd. De haven van Antwerpen kunnen de geallieerden nog niet gebruiken. Daarvoor moeten ze eerst nog het schiereiland Walcheren innemen om zo ook de noordelijke oever van de Schelde vrij te maken. Op 1 november vertrekken 123 schepen vanuit Oostende richting Westkapelle op Walcheren. Ook Arnout neemt de boot richting Westkapelle. Daar gaat de bevrijding allesbehalve samen met vreugdefeesten. De inwoners van Westkapelle betalen een zware prijs voor hun vrijheid.

Op 28 november vaart het eerste geallieerde schip de haven van Antwerpen binnen. De geallieerden zijn in hun opzet geslaagd. Toch is in Vlaanderen de oorlogsterreur nog niet achter de rug. De Duitsers hebben nog een berucht wapen achter de hand: de vliegende bommen.

Enkele laatste getuigen in de tweede aflevering

Colin Brown, 95 jaar
De Canadese Colin is maar 20 jaar oud wanneer hij een Brits peloton aanstuurt in de Slag om Geel. Hij vecht dag en nacht in het gehucht Ten Aard, waar de Duitsers slechts tientallen meters van hen verwijderd zitten. In die zware strijd verliest hij ook één van zijn soldaten. Zijn moeilijkste taak als officier? Een brief schrijven naar de ouders van de soldaat om hen te laten weten dat hun zoon omgekomen is.

Julia Cusse, 91 jaar en Gaby Devos, 88 jaar
Julia en Gaby zijn al heel hun leven hartsvriendinnen. Ze wonen nog steeds in Sint-Laureins waar ze 75 jaar geleden, moesten vluchten voor het oorlogsgeweld. Wanneer de Canadezen Sint-Laureins bevrijden, wonen de meisjes aan de verkeerde kant van het kanaal. In plaats van bevrijd te worden, komen de vriendinnen in de Duitse linies terecht.

Betje Flipse, 92 jaar
Betje woont al heel haar leven in Westkapelle. Haar familie moest de bevrijding van Westkapelle duur betalen. 13 familieleden kwamen om en hun huizen werden volledig vernield. De bevrijding bracht veel vreugde, maar niet in Westkapelle.

Aflevering 3: Wraak vanuit de lucht
Van de naar schatting 9000 V-bommen die op België werden afgevuurd, waren er 775 die dodelijke slechtoffers maakten. Arnout brengt die 775 dodelijke bommen op België in kaart die in de laatste oorlogsmaanden dood en terreur zaaien in België. Van de eerste V- bom die op Eernegem valt nog voor Vlaanderen bevrijd is, tot de dagelijkse bominslagen in de provincie Antwerpen, waarbij meer dan 3500 burgerslachtoffers vallen. Arnouts tocht eindigt in Kalmthout, waar de laatste bom op 29 maart 1945 neerkwam. Die laatste bom betekent het einde van de V-bommenterreur in Vlaanderen en staat symbool voor het einde van de oorlog.

De V-bommen (V van ‘Vergeltungswaffen’) waren gesofisticeerde bommen die de Duitsers aan het einde van de oorlog inzetten. Het waren de voorlopers van de hedendaagse raketten, met een zeer groot bereik, maar niet altijd even precies. Arnout start bij de eerste V-bom, die op 8 juli 1944 in het West-Vlaamse dorpje Eernegem valt. De dorpelingen weten niet wat hen overkomt. De Duitsers ruimen zo snel mogelijk alle schade op, in de hoop geen informatie over hun geheime wapen aan het verzet te lekken. Drie mensen worden er die dag levenloos vanonder het puin gehaald.

Daarna trekt Arnout door naar Antwerpen, dat vanaf oktober 1944 het hoofddoelwit is van de Duitse V-bommen. Op 16 december 1944 komen 567 mensen om bij de 286ste dodelijke V-bom op Vlaanderen. De bom slaat rond half vier in op Cinema Rex. Het is de zwaarste bomaanslag ooit in ons land.

Antwerpen mag dan wel het hoofddoelwit zijn, toch komen de bommen ook elders in Vlaanderen terecht. Door technische onvolkomenheden aan de bommen of doordat ze uit de lucht geschoten worden door geallieerd luchtafweergeschut, komen er ook veel vliegende bommen op kleinere steden en op het platteland terecht. Zo ook op kerstavond 1944 in Kalken, waar twee jongens tijdens het schaatsen omkomen. Van hen wordt alleen een verwrongen schaatsje teruggevonden.

De 775ste en laatste dodelijke bom valt in de nacht van 28 op 29 maart op Kalmthout. De bominslag is in mysterie gehuld en het is pas na ettelijke contacten met verscheidene archieven dat Arnout ontdekt dat er die nacht twee Britse soldaten zijn omgekomen. Hij spoort hun familie op en vertelt hen over zijn ontdekking. De families zijn geëmotioneerd want na 75 jaar krijgen zij eindelijk antwoorden op vragen waar zij al bijna hun hele leven mee rondlopen.

Enkele laatste getuigen in de derde aflevering

Marcel Mahieu, 90 jaar
Marcel is net geen 15 wanneer de eerste V-bom op Vlaanderen valt. Vanuit zijn ouderlijk huis ziet hij de bom nog smeulen. Hij geraakt zelf gewond en hoort de andere slachtoffers om hulp roepen. Drie van zijn buren komen om.

Robert Steppe, 88 jaar
Op 16 december 1944 vindt de zwaarste bominslag op ons land plaats. 567 mensen komen om bij de aanslag op Cinema Rex. Tot op heden is het de zwaarste bomaanslag op Belgische bodem. Robert Steppe is één van de gelukkigen die levend van onder het puin is gekomen.

Het boek bij de reeks  
Het boek 'Ten Oorlog. De bevrijding van Vlaanderen' sluit aan bij de reeks, met aangrijpende verhalen over het einde van de oorlog, verdiepende uitleg, getuigenissen en veel foto's. 

Na vier lange jaren van bezetting trokken geallieerde troepen in september 1944 België binnen. De bevrijding van Vlaanderen en het einde van de Tweede Wereldoorlog brachten zowel vreugde, verdriet als onzekerheid. In Vlaanderen hield de oorlog niet zonder slag of stoot op. Er werd hevig gevochten om de Schelde. Maandenlang zaaiden de vliegende bommen terreur in Antwerpen en omstreken.

Arnout Hauben gaat op reis in eigen land en trekt in het spoor van de troepen die Vlaanderen bevrijd hebben. Onderweg spreekt hij in zijn vertrouwde stijl met de allerlaatste getuigen van de oorlogsjaren en vertelt hij bekende en minder bekende verhalen uit die periode. Na Ten oorlog I en II en Onder Vlaamse velden vormt De bevrijding van Vlaanderen het slotakkoord van de fenomenale reportagereeks van Arnout Hauben.

Voor 'De bevrijding van Vlaanderen' werkte Arnout Hauben opnieuw samen met Johanna Spaey (1966). Zij is de auteur van de bekroonde roman Dood van een soldaat en van Kleine encyclopedie van de eenzaamheid. Eerder schreef Johanna Spaey samen met Arnout Hauben de boeken 'Ten Oorlog', 'Ten Oorlog II' en 'Onder Vlaamse Velden'.

'Ten Oorlog. De bevrijding van Vlaanderen' is een programma van De chinezen voor Eén

'Ten Oorlog. De bevrijding van Vlaanderen', vanaf maandag 6 april om 20.40 uur op Eén en VRT NU.