Histories: De mooiste jaren van mijn leven

'

Het waren de mooiste jaren van mijn leven.' Dat zegt Eugène Michiels over de vijf jaren (1978-1983) dat hij als spion werkte voor de Roemeense (Securitate) en Russische (KGB/GRU) geheime diensten. Michiels was directeur op het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij had geen uitgesproken profiel en was wellicht daarom een uitstekende spion. Achter een grijs ambtenarenbestaan school een spannend leven van illegale afspraken in binnen- en buitenland, doorgeven van confidentiële informatie in dode brievenbussen en heimelijk fotograferen van documenten. Wat nu scouts-praktijken lijken was 25 jaar geleden realiteit.

Eugène Michiels werd vier maanden voor zijn pensioen door een overloper, Ioan Covaci, ontmaskerd. Een rechtbank in Brussel veroordeelde hem in 1984, in een uniek spionageproces, tot acht jaar cel. Nu praat Eugène Michiels voor het eerst. Het is het even spannende, intrigerende als ontnuchterende verhaal van een Belgische spion in Koude Oorlog. 'Als ik kon, ik zou herbeginnen', zo besluit hij zelf.

Eugène Michiels werkte als ambtenaar op het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij hield zich bezig met dossiers over de Oost-West betrekkingen en had dan ook veel contact met Oost-Europese diplomaten. In de tweede helft van de jaren zeventig, in volle Koude Oorlog, ziet de Belgische Staatsveiligheid hoe Michiels geregeld gaat eten met Vladimir Kouznetsov, officieel eerste secretaris op de Russische ambassade in Brussel, in werkelijkheid een officier van de Russische inlichtingendienst. De Staatsveiligheid wil Michiels aan de tand voelen maar het ministerie van Buitenlandse Zaken ziet daar geen enkele reden toe. Wat voorgesteld wordt als een normaal diplomatiek contact is het begin van de cultivering van een spion. (Waarbij het werk van Kouznetsov later overgenomen zou worden door Viatcheslav Grouchine.)

Michiels wordt eind jaren zeventig ook aangesproken door Ioan Covaci, officieel een Roemeens diplomaat maar in werkelijkheid een inlichtingenagent van de Securitate. Opvallend, de Roemeense inlichtingsdienst werkt onafhankelijk van de Russische. Zonder dat ze het van elkaar weten 'bewerken' ze allebei Eugène Michiels. Hij laat zich makkelijk verleiden ('toegegeven, ik ben naïef') met talrijke etentjes. In die amicale sfeer geeft hij al snel wat hem gevraagd wordt: confidentiële documenten. De man doet het voor het geld, van een politieke motivatie is geen sprake. De documenten hebben vooral betrekking op de handelsrelaties tussen Oost en West maar Michiels overhandigt ook geheime NATO-documenten. De toegepaste spionagetechnieken prikkelen de verbeelding. Zo fotografeert Michiels documenten op microfilm om ze te verstoppen in zogenaamde dode brievenbussen of gewoon in een putje in de grond, langs een verlaten landweg.

Michiels geraakt hoe langer hoe meer verstrikt in het spionageweb. 'Ik ben op een hellend vlak gekomen en ben uiteindelijk laag gevallen', zo zegt hij. Dat laatste gebeurde in de zomer van 1983. Ioan Covaci contacteert in juni de Staatsveiligheid. Hij vraagt politiek asiel en in ruil voor informatie krijgt hij dat ook. Zo wordt Eugène Michiels ontmaskerd, vier maanden voor hij op pensioen zou gaan. Michiels zegt daarover: 'Covaci was mijn vriend geworden. Ik had nooit gedacht dat hij dat zou doen'. Uit het gerechtelijk onderzoek blijkt dat hij met zijn spionageactiviteiten een kleine 75.000 EUR verdiende. In het enige naoorlogse spionageproces van dit land wordt Michiels veroordeeld tot een straf van 8 jaar en verliest hij zijn rechten.

In de documentaire vertelt Eugène Michiels voor het eerst over deze episode in zijn leven. In een eerlijk en openhartig interview legt hij uit hoe hij gerekruteerd werd en (op locatie) hoe hij te werk is gegaan. Dat laatste is soms even revelerend als hilarisch. Zo biedt de documentaire een inzicht in spionagepraktijken tijdens de Koude Oorlog. Het blijken geen ingewikkelde netwerktheorieën maar verbazend eenvoudige en herkenbare verleidingsmanoeuvres.

Leo Tindemans (toenmalige minister van Buitenlandse Zaken) geeft in de documentaire toe dat het spionageprobleem destijds is onderschat. 'Ik ben tegengewerkt,'zo stelt hij. Zijn pogingen om er iets aan te doen, werden gedwarsboomd.

'Histories', donderdag 6 oktober om 21.00 uur op Canvas