'Sabena': de geschiedenis van onze nationale luchtvaartmaatschappij op Canvas

Van de pioniersjaren na de Eerste Wereldoorlog over de gouden jaren van de luchtvaart in de jaren zestig en zeventig tot de tragische teloorgang van het bedrijf in het begin van de 21ste eeuw. Een verhaal dat onlosmakelijk is verbonden met de geschiedenis van ons land.

Vijf afleveringen lang ontdekken we de fascinerende geschiedenis van de Belgische 'flagcarrier' aan de hand van unieke archiefbeelden en getuigenissen van de mensen die erbij waren en het van dichtbij volgden, van de eerste piloten tot de laatste stewardessen. Want Sabena was meer dan zomaar een luchtvaartmaatschappij. Het was een Belgisch kroonjuweel. Een trots voor zij die er werkten en een baken van vertrouwen in verre buitenlanden.

De reeks staat niet alleen stil bij de grootse momenten, maar heeft ook oog voor de kleine verhalen en de verzwegen schandalen. De geschiedenis van de maatschappij weerspiegelt de Belgische tijdsgeest en gaf ze zelfs mee vorm. Dat maakt van Sabena niet alleen een symbool, maar ook een spiegel van de natie.

'Sabena' is een productie van Diplodokus in samenwerking met Canvas en Belga Films Fund. Een vijfdelige docureeks naar een idee van Margot Vanderstraeten en Pascal Verbeken, die naast de research ook de interviews verzorgden.  De stem van acteur en amateurpiloot Lucas Van den Eynde brengt het verhaal van Sabena tot leven. VRT-journalist en luchtvaartspecialist Steven Decraene bespreekt in de laatste aflevering de aanloop naar het faillissement.

Eindredactie: Bram Conjaerts / Productie: Barbara Dyck en Maarten Bernaerts

'Je mocht bij Sabena alles doen. Het is pas op het ogenblik dat er problemen opdoken dat ze tussenbeide kwamen' - Piloot Piet Van Riet

Sabena was, op KLM na, de oudste nationale luchtvaartmaatschappij van Europa en mag met recht en reden een luchtvaartpionier genoemd worden. 

De Société Anonyme Belge d'Exploitation de la Navigation Aérienne werd bijna een eeuw geleden, op 23 mei 1923, opgericht onder impuls van koning Albert I. De eerste vlucht vertrekt van het vliegveld van Haren net buiten Brussel naar het Britse Lympe, met een De Havilland DH-9. Maar, als een prelude op driekwarteeuw verliezen en financiële putten, slaagde de kersverse maatschappij er dat eerste jaar al niet in om uit de rode cijfers te blijven.

Pas na de tweede wereldoorlog –  uiteraard een moeilijke periode voor Sabena – komt het bedrijf echt tot volle expansie. De vluchten op Afrika worden hervat en uitgebreid, en transatlantische vluchten opgestart. Het personeelsbestand verviervoudigt en de vloot wordt gemoderniseerd. Maar rendabiliteit is er nooit echt bij.

De daaropvolgende decennialange calvarietocht van herstructureringen, sociale onrust, overheidsinjecties en mislukte allianties levert het bedrijf na de gouden jaren de bijnaam Such A Bad Experience Never Again op. Het maakt dat de meeste Belgen een haat-liefdeverhouding met Sabena hebben.

Die dubbelzinnige houding van de Belg verklaart wellicht mee het wedervaren van de maatschappij. Want de overheid mag dan wel voor tientallen miljarden Belgische frank in Sabena gepompt hebben, echt van harte is dat nooit gegaan. Het bedrijf krijgt altijd net genoeg geld van de politiek om het hoofd boven water te houden, maar nooit genoeg om een ernstige doorstart te nemen. Velen voelen zich geroepen, maar niemand slaagt erin om de tanker te keren. 

De geschiedenis van Sabena vanaf de jaren ’80 kan je kort samenvatten als een aaneenrijging van financiële problemen en saneringsoperaties. Ook de internationale context – met stijgende olieprijzen, de opkomst van terrorisme en toenemende concurrentie – speelt in het nadeel van de maatschappij. Het definitieve failliet van de trotse Belgische flagcarrier in 2001 komt dan ook niet uit de lucht gevallen.

Aflevering 1: Het grote avontuur
Avontuurlijke piloten kleuren de pioniersjaren van Sabena. Andere continenten liggen binnen handbereik, maar vliegen blijft een voortdurende uitdaging.

'Als we beschoten zouden worden, zou ik het vliegtuig als een vliegend blad naar beneden brengen.' - Piloot Roger Meulemans

Wanneer Sabena in 1923 wordt opgericht is het - na KLM - de eerste luchtvaartmaatschappij in Europa. In die vroege jaren ontpopt het zich tot een echte pionier.

In 51 dagen naar Congo
De eerste aflevering brengt ons terug naar die avontuurlijke begintijden. Nauwelijks twee jaar na de oprichting zorgt Sabena-piloot Edmond Thieffry voor een onwaarschijnlijke stunt met de eerste geslaagde lijnvlucht tussen België en Belgisch-Congo. Kleinzoon Jean-Louis Thieffry vertelt hoe zijn grootvader het vliegtuig maar liefst 51 dagen nodig had om naar Leopoldstad (het huidige Kinshasa) te vliegen. 'De piloot zit in dat type vliegtuig gewoon buiten in een open cockpit, blootgesteld aan regen en wind'.

WO II en andere conflicten
Wanneer WO2 in alle hevigheid losbarst, onderbreekt Sabena gedwongen haar activiteiten. 'Ik kroop in die tijd in bomen om de vliegtuigen van de geallieerden beter te kunnen zien', vertelt Sabena-piloot Piet van Riet. Net als veel jongens droomt hij ervan om piloot te worden. In 1952 start Sabena met een pilotenopleiding. De burgerlijke luchtvaartschool is dé plaats waar die jongensdromen samenkomen. Piloten getuigen over hun opleiding en de eerste solovlucht, die al eens fout durft te lopen.

Eens bij Sabena is het als groentje zoeken naar je plaats in de cockpit. Piloten getuigen over de machtsstrijd tussen piloot en copiloot. 'Je mocht bij Sabena alles doen. Het is pas op het ogenblik dat er problemen opdoken dat ze tussenbeide kwamen', vertelt Piet van Riet. Hij ondervond zelf aan den lijve hoe de maatschappij omging met een vermeende fout.

Piloot Roger Meulemans herinnert zich dan weer hoe hij met zijn Caravelle werd achternagezeten door een Russische MIG. Een gedwongen landing in Grozny was het gevolg. 'Als we beschoten zouden worden, zou ik het vliegtuig als een vliegend blad naar beneden brengen', zegt Roger Meulemans.

Primeurs
In de jaren ’50 zorgt Sabena voor een nieuwe primeur door een helikopter-netwerk op poten te zetten. Helikopterpiloot Robert Schoetens vertelt met een glimlach hoe oncomfortabel die vluchten eigenlijk waren.

Na WO2 doet de stewardess haar intrede aan boord. Maar Sabena’s eerste stewardess - Jeanne Bruylant - komt in 1946 al om het leven bij een tragisch ongeval in Gander (Newfoundland). Eveneens aan boord van die bewuste vlucht is het gezin van Sabena-directeur Gilbert Périer. Zijn dochter Jeanne Périer getuigt over die dramatische gebeurtenis waarbij haar moeder en oudere zus om het leven kwamen. Haar vader stort zich nadien volledig op zijn werk. Sabena staat voor grote uitdagingen.

'Sabena', vanaf woensdag 3 november om 21.35 uur op Canvas en op VRT NU.